گفتار درمانی در سالمندان؛ حفظ کیفیت زندگی و ارتقاء حافظه
گفتار یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی انسان است. از کودکی تا پیری، زبان و گفتار اولین ابزار ما برای برقرای ارتباط و بیان خواسته ها و احساساتمان است. در طول عمر و به خصوص در دوران سالمندی، افراد ممکن است با مشکلات و اختلالات گفتاری روبهرو شوند. این مقاله به بررسی مسائل مرتبط با گفتاردرمانی در سالمندان، علل بروز این مشکلات، تشخیص و درمان آن میپردازیم. با کلینیک ریان همراه باشید.
فهرست مطالب
1-انواع مشکلات و اختلالات گفتاری در سالمندان
2-علائم ناشی از اختلالات گفتار و زبان در سالمندان
3-عوامل و علل بروز اختلالات گفتاری در افراد مسن
4-چه زمانی سالمند به گفتاردرمانگر نیاز دارد؟
5-روشهای گفتاردرمانی مناسب سالمندان
6-مزایای گفتاردرمانی برای سالمندان
7-گفتاردرمانی در منزل برای سالمندان
8-نتیجه گیری
9-پرسشهای متداول
انواع مشکلات و اختلالات گفتاری در سالمندان
گفتاردرمانی یک روش حرفهای و تخصصی است؛ که به افراد کمک میکند مشکلات و اختلالات گفتاری و زبانی خود را شناسایی و بهبود دهند. این فرآیند توسط گفتاردرمانگران انجام میشود. این متخصصان ارتباطات گفتاری افراد را ارزیابی کرده و بر اساس نیازهای فرد برنامههای تمرینی تدوین میکنند تا به بهبود گفتار، تلفظ، فهم مطلب، و مهارتهای زبانی افراد کمک کنند. سالمندان نیز با گذشت زمان ممکن است با انواع مختلف مشکلات گفتاری مواجه شوند. زیرا سالمندان از یک دوره عمری عبور میکنند که با خود مشکلات و اختلالات گفتاری خاصی به همراه دارد. این مشکلات میتوانند شامل ناتوانی در تلفظ کلمات، کاهش سرعت گفتار، افت فهم و درک مطلب، و اختلالات آواشناسی و… باشند. انواع مشکلات و اختلالات گفتاری در سالمندان عبارتند از:
1-دیس آرتری (Dysarthria)
عارضه دیسآرتری یک مشکل گفتارفلجی است که باعث بروز مشکلات در تولید صداها و کنترل عضلات مرتبط با گفتار میشود. علت اصلی دیسآرتری در سالمندان، معمولاً به عواملی مثل بیماریهای عصبی (از جمله پارکینسون و آلزایمر)، سکته مغزی، آسیب به مغز و سیستم عصبی، یا بیماریهای مزمن مربوط است. این مشکل میتواند به تلفظ نادرست کلمات، تغییر در سرعت و ریتم گفتار، و مشکلات در کنترل حرکات گفتاری منجر شود. درمان دیسآرتری ممکن است شامل مشاوره گفتاردرمانی با گفتاردرمانگران متخصص، تمرینات تلفظ و تقویت عضلات صدازنی، و در برخی موارد داروها باشد. همچنین، تغییرات در شیوه زندگی میتواند به بهبود وضعیت گفتاری کمک کند. انواع دیس آرتری عبارت است از:
- Flaccid dysarthria: باعث حرف زدن تو دماغی می شود.
- Spastic dysarthria: باعث سخت حرف زدن می شود.
- Ataxic dysarthria: در این اختلال تلفط حروف صدادار سخت است
- Hypokinetic dysarthria: منجر به حرف زدن خیلی آرام می شود.
- Hyperkinetic dysarthria: در این اختلال، موقع حرف زدن صداهای غیرقابل پیش بینی تولید می شود.
- Mixed dysarthria: در اثر دو یا چند مورد از اختلالات قبلی است.
2-آپراکسی (Apraxia)
یک مشکل گفتاری شناختی در افراد سالمند و مسن است که باعث بروز گفتار ناهماهنگ و ناکامل و دشواری در تولید صداها، کنترل حرکات زبان و لبها، و تنظیم ریتم و نحوه تلفظ کلمات می شود. علل آپراکسی میتوانند متنوع باشند؛ اما معمولا به پیری طبیعی ارتباط دارند. با پیری، عضلات تولید صدا و سیستم عصبی ممکن است تغییر کنند که میتواند به ناهماهنگی در گفتار منجر شود. همچنین، بیماریهای عصبی مانند پارکینسون و آلزایمر نیز ممکن است باعث ظهور آپراکسی شوند. در کل، آپراکسی یک مشکل گفتاری مهم در سالمندان است که نیاز به تشخیص و درمان صحیح دارد. ارائه مراقبتهای مناسب و اجرای تمرینات متناسب میتواند به بهبود وضعیت گفتاری کمک کند و از اثرات منفی آن جلوگیری کند.
3-اختلال آفازی یا زبان پریشی (Aphasia)
یکی دیگر از مشکل شناختی است که به عنوان یک نوع اختلالات حافظه و پردازش اطلاعات شناخته میشود. افراد مبتلا به اختلال آفازی دچار مشکلاتی در توجه، حافظه کوتاهمدت، و توانایی پردازش اطلاعات هستند. علت اصلی اختلال آفازی در سالمندان پیری طبیعی است. با پیری، عملکرد مغز و سیستم عصبی ممکن است تغییر کند و به کاهش توانایی پردازش و نگهداری اطلاعات منجر شود. عوامل دیگری مانند استرس، بیماریهای مغز و عصب، یا عوامل محیطی نیز ممکن است به ظهور اختلال آفازی در سالمندان کمک کنند. درمان اختلال آفازی معمولاً شامل مشاوره و مداخله شناختی توسط متخصصین روانشناسی و متخصصان سلامت روانی میشود. این مداخلهها ممکن است شامل تمرینات شناختی و اصلاح عادات شناختی باشد. همچنین، تغییرات در شیوه زندگی مانند تغذیه سالم، ورزش منظم، و استراحت مناسب نیز میتواند به بهبود وضعیت اختلال آفازی کمک کند.
4-اختلال دمانس (Dementia)
یکی از مشکلات شایع و جدی در سالمندان است. این مشکل معمولاً با کاهش تواناییهای شناختی و حافظه همراه است. دمانس باعث بروز مشکلات در تصمیمگیری، حل مسائل، تذکر اطلاعات پایه، و تمرکز می شود. پیری، بیماریهای مغزی مانند آلزایمر و پارکینسون از عوامل اصلی دمانس هستند.
5-دیسفاژی یا اختلال بلع (dysphagia)
این اختلال با مشکلات در فرآیند بلعیدن مواد غذایی و مایعات همراه بوده و ممکن است منجر به مشکلاتی مانند خفگی، آسیب در مسیر بلعیدن، آلرژیها و حتی التهابها شود. دیسفاژی معمولاً به عواملی مثل پیری طبیعی ارتباط دارد. با پیری، عضلات مرتبط با بلعیدن و کنترل مسیر بلعیدن ممکن است تضعیف شوند، که منجر به دشواری در تحت کنترل قرار دادن مواد غذایی و مایعات و در نتیجه خطر خفگی می شود. عوامل دیگری مثل بیماریهای عصبی و ضایعات در مسیر بلعیدن ناشی از سابقه عمل جراحی نیز ممکن است به دیسفاژی منجر شوند.
علائم ناشی از اختلالات گفتار و زبان در سالمندان
اختلالات گفتار در سالمندان میتوانند به شکلها و شدتهای مختلفی ظاهر شوند. برخی از علائم رایج این اختلالات شامل موارد زیر هستند:
- کاهش توانایی تلفظ
- ناهماهنگی در گفتار
- کاهش حجم و سرعت گفتار
- مشکل در فهم مطالب
- سوءتفاهمات و مشکلات در ارتباطات روزمره
- کاهش حرکات زبانی و لبها
- کاهش حافظه کوتاهمدت و تکرار مکالمات
- مشکلات در بلع و مشکلات تغذیهای
- کاهش مهارتهای ارتباطی
- ضعف یا انقباض ناگهانی عضلات صورت و گردن
- ریختن آب دهان
- لکنت زبان
- نداشتن بیان مناسب
- و…
عوامل و علل بروز اختلالات گفتاری در افراد مسن
- پیری: فرآیند طبیعی پیری باعث تغییرات در عضلات تولید صدا و ساختار گفتاری میشود. این تغییرات میتوانند تلفظ کلمات را دچار مشکل کنند و به تدریج با پیشروی سن بیشتر شوند.
- بیماریهای مزمن مانند پارکینسون، تومورهای مغزی، فلج مغزی، ضایعه مغزی آلزایمر، ALS، ام اس، سکته ممکن است به اختلالات گفتاری منجر شوند.
- برخی آسیب ها مانند ضربه شدید به صورت و دهان، سر، گردن یا حنجره
- مصرف برخی داروها: برخی داروها ممکن است اثرات جانبی روی سیستم عصبی داشته باشند که به تلفظ و درک مطلب آسیب برسانند.
چه زمانی سالمند به گفتاردرمانگر نیاز دارد؟
سالمندان زمانی که دارای مشکلات جدی در گفتار هستند به طوریکه توانایی ارتباط با دیگران را مختل میکند، به گفتاردرمانگر نیاز دارند. این زمانها میتواند شامل موارد زیر باشد:
اگر سالمندان مشکلات در تلفظ کلمات دارند که بر روی کیفیت زندگی آنها تأثیر منفی میگذارد و باعث ناراحتی آنها میشود، نیاز به تداخل گفتاردرمانی دارند.
اگر سالمندان مشکلات در درک و فهم مطلب دارند و نیاز به تمرین در این زمینه دارند، گفتاردرمانگر میتواند به آنها کمک کند.
روشهای گفتاردرمانی مناسب سالمندان
اختلالات گفتار در سالمندان ممکن است باعث کاهش کیفیت زندگی ایشان شود و به تدریج اثرات منفی بر توانایی ارتباطی و اجتماعی آنها داشته باشد. تشخیص مشکلات و اختلالات گفتاری در افراد پیر، می بایست توسط گفتاردرمانگران صورت بگیرد تا روش های درمانی مناسبی برای آن ها در پی گرفته شود. گفتاردرمانگران با استفاده از تستهای تخصصی و تصویربرداری مانند فلوئوروسکوپی (تصویربرداری در زمان بلعیدن) به تشخیص دقیق مشکل افراد می پردازند.
درمان مشکلات و اختلالات گفتاری سالمندان شامل تمرینات تقویتی عضلات مرتبط با بلعیدن، تولید صدا و گفتار، تمرینات ذهنی و… و در برخی موارد، مراجعه به جراحی جهت رفع مسائل فیزیکی ممکن است. اهمیت تشخیص و درمان به موقع این مشکلات، به بهبود وضعیت گفتار و ارتباطات سالمندان کمک کرده و از خطرات سلامتی و روحی و عاطفی در آنان جلوگیری می کند.
مزایای گفتاردرمانی برای سالمندان
- بهبود کیفیت زندگی: با بهبود گفتار و ارتباطات، سالمندان توانایی ارتباط با دیگران را بهبود میبخشند.
- افزایش اعتماد به نفس: موفقیت در گفتاردرمانی باعث افزایش اعتماد به نفس و احساس موفقیت میشود.
- کاهش انزوا: سالمندان با بهبود گفتار، احساس کمتری از انزوا و تنهایی خواهند داشت.
نتیجهگیری
گفتاردرمانی یک روش کارآمد برای بهبود مشکلات و اختلالات گفتاری در سالمندان است. با توجه به اهمیت گفتار در ارتباطات روزمره، ارائه خدمات گفتاردرمانی به سالمندان میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند. همچنین، گفتاردرمانی در منزل نیز ارائه می شود و باعث می شود سالمندان در محیطی آرام و آشنا تمرین کنند.
پرسش های متداول
پرسش1: آیا گفتاردرمانی در سالمندان کارآمد است؟ بله، گفتاردرمانی در سالمندان کارآمد است و میتواند به بهبود گفتار و ارتباط آنها کمک کند.
پرسش2: سالمندان در چه مواردی نیاز به گفتاردرمانی دارند؟ سالمندانی که با مشکلات جدی در گفتاری یا درک مطلب مواجه هستند و این مشکلات بر کیفیت زندگی او تأثیر منفی داشته باشد، به گفتاردرمانی نیاز دارند.
پرسش3: آیا گفتاردرمانی در منزل نیز امکانپذیر است؟ بله، گفتاردرمانی در منزل نیز امکانپذیر است و میتواند به سالمندان کمک کند.
پرسش4: آیا بیمهها گفتاردرمانی در سالمندان را پوشش میدهند؟ بله، بسیاری از بیمهها گفتاردرمانی را در برنامههای خود جای دادهاند و هزینههای مربوط به گفتاردرمانی را پوشش می دهند.