
کدام قسمت مغز مربوط به گفتار درمانی است؟
گفتار درمانی یک روش درمانی است که به افرادی که با اختلالات گفتار و زبان روبرو هستند کمک می کند. گفتار درمانی می تواند به بهبود تولید و درک گفتار، تقویت مهارت های ارتباطی، افزایش اعتماد به نفس و کاهش عوارض روانی و اجتماعی منجر شود. گفتار درمانی معمولاً توسط متخصصان گفتار درمانی (speech-language pathologists) انجام می شود که دارای دانش و تجربه لازم در زمینه های مختلف زبان شناسی، علوم شنوایی، علوم عصبی و روان شناسی هستند.
اما برای درک بهتر اینکه چگونه گفتار درمانی می تواند به بهبود عملکرد مغز و گفتار کمک کند، لازم است با قسمت های مختلف مغز که در فرایند گفتار نقش دارند، آشنا شویم. به همین دلیل در این مقاله از کلینیک ریان، توضیح می دهیم که « کدام قسمت مغز مربوط به گفتار درمانی است؟». با ما همراه باشید.
قسمت های مختلف مغز
مغز انسان قسمت های زیادی دارد، اما بزرگ ترین قسمت آن را مخ (cerebrum) تشکیل می دهد. مخ را می توان به دو نیمکره (hemispheres) تقسیم کرد که توسط دسته ای از فیبرهای عصبی به نام جسم پینه ای (corpus callosum) به هم متصل هستند. نیمکره ها هر کدام دارای قسمت هایی به نام لوب (lobes) هستند که شامل لوب های پیشانی (frontal)، جداری (parietal)، گیجگاهی (temporal) و پس سری (occipital) هستند. لوب های پیشانی و گیجگاهی که قسمت جلو و دو طرف نیمکره را شامل می شوند، در شکل دادن و درک گفتار نقش دارند.
قسمت هایی از مغز که مسئول گفتار هستند
1-ناحیه بروکا (Broca’s area)
پزشک فرانسوی، پیر پل بروکا، در سال 1861 این ناحیه مغز را کشف کرد. بروکا در قسمت جلوی نيمكره چپ مغز قرار دارد و در تبديل افکار شما به کلمات گفتاری واقعی نقش دارد. ناحیه بروکا قبل از صحبت کردن فعال می شود. همچنین به انتقال اطلاعات به قسمت دیگری از مغز به نام قشر حرکتی (motor cortex) نیز کمک می کند. قشر حرکتی، حرکات دهان شما را هنگام صحبت کردن کنترل می کند.
2-ناحیه ورنیکه (Wernicke’s area)
ناحیه ورنیکه در سال 1876 توسط کارل ورنیکه کشف شد. این ناحیه پشت گوش قرار دارد و بخشی از لوب گيجگاهي است. لوب گيجگاهي صدا را پردازش می کند. پس نقش ناحیه ورونیکه نیز درک مطلب و زبان نوشتاری است.
3-آرکوئیت فاسیلوس (arcuate fasciculus)
آرکوئیت فاسیلوس ها یا اعصاب کمانی، نورون های عصبی هستند که ناحيه ورنيكه و بروكا را به هم متصل مي كنند. با کمک این قسمت ما می توانیم کلمات را در ذهنمان بسازیم. و با درک ساختار زبان، درست صحبت کنیم.
4-مخچه (cerebellum)
به طور کلی، سمت چپ مخچه مسئول گفتار است. به جز برخی از افراد چپ دست، که ممکن است سمت راست مخچه این وظیفه را انجام دهد. مخچه یا ساقه مغز، در قسمت زیرین پشت مغز قرار دارد. این ناحیه حركات ارادي ماهیچه ها را هماهنگ می کند. یعنی باز و بسته شدن دهان، ایستادن، حركت دادن دست ها و پاها، حفظ تعادل و پردازش زبان به لطف این ناحیه از مغز انجام می شود.
5-قشر حرکتی (Motor cortex)
قشر حرکتی اطلاعات مربوط به گفتار و زبان را از ناحیه بروکا دریافت می کند و ماهیچه های دهان، زبان، صورت، لبها و حلق را حرکت می دهد.
آسیب به مغز و اختلالات گفتار و زبان
آسیب به هر یک از قسمت های مغز که در گفتار نقش دارند، می تواند منجر به اختلالات گفتار و زبان شود. در ادامه به بررسی متداول ترین اختلالات گفتار و زبان در اثر آسیب مغزی می پردازیم:
- آفازی: ناتوانی در فهمیدن یا تولید زبان به صورت شفاهی یا کتبی. آفازی معمولاً ناشی از آسیب به قشر مغز، به خصوص در ناحیه تمپورال-پاریتال-اوکسیپیتال چپ است.
- دیس آرتریا: ناتوانی در تنظیم حرکات لب، زبان و حنجره برای تولید صداهای زبان. دیس آرتریا معمولاً ناشی از آسیب به قشر مغز، به خصوص در ناحیه فرونتال-پاریتال-اسفنوئیدال چپ است.
- دیس فاژی: ناتوانی در بلعیدن به صورت مناسب و امن. دیس فاژی معمولاً ناشی از آسیب به ساقه مغز، سروبلوم، قشر مغز یا عصب های صورت و حلق است.
- آپراکسی: اختلالات مربوط به حرکات ماهیچه های مسئول گفتار. آپراکسی معمولا به دلیل آسیب به جسم پینه ای اتفاق می افتد.
علل اختلالات گفتار و زبان در اثر آسیب مغزی
آسیب به قسمت هایی از مغز که در گفتار نقش دارند، ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد. بعضی از عوامل خطرزای شایع عبارتند از:
- سکته مغزی: قطع خون رسانی به بخش های خاص مغز که باعث مرگ بافت عصبی مغز می شود.
- ضایعات خون رسان: خروج خون از شرایان چه در داخل چه خارج از جمجمه که باعث فشار بر روی بافت مغز می شود.
- آسیب به جمجمه: ضربه یا نفوذ به جمجمه که باعث آسیب به بافت مغز می شود.
- تومور مغزی: رشد غیر طبیعی بافت در داخل یا خارج از مغز که باعث فشار بر روی بافت مغز می شود.
- عفونت مغزی: حمله میکروب ها یا ویروس ها به بافت مغز که باعث التهاب و تورم مغز می شود.
- بیماری های عصبی: برخی از بیماری های عصبی مانند آلزایمر، پارکینسون، اسکلروز چندگانه و هانتینگتون که باعث تخریب تدریجی بافت مغز می شوند.
علائم اختلالات گفتار و زبان در اثر آسیب مغزی
علائم اختلالات گفتار و زبان بستگی به نوع، شدت و محل آسیب دارد. این علائم ممکن است به صورت دائم یا موقت باشند. همچنین ممکن است در شرایط خاص مانند استرس، خستگی، عصبانیت یا حضور جمع تشدید شوند .بعضی از علائم شایع عبارتند از:
- ناتوانی در فهمیدن گفتار دیگران یا خواندن نوشته ها
- ناتوانی در تولید گفتار قابل فهم یا نوشتن جملات منطقی
- ناتوانی در انتخاب کلمات مناسب یا تکرار کلمات بدون ارتباط
- ناتوانی در تلفظ صحیح کلمات یا استفاده از صداهای نامناسب
- ناتوانی در تنظیم صدای خود یا استفاده از لحن و تن صدای مناسب
- ناتوانی در بلعیدن غذا یا آب به صورت امن و بدون سرفه
تشخیص
اختلالات گفتار و زبان می توانند بر روی توانایی ارتباطی، تحصیلی، و اجتماعی فرد تأثیر منفی بگذارند. تشخیص اختلالات گفتار و زبان نیازمند ارزیابی جامع و دقیق توسط متخصصان حرفهای است. برای اینکار، لازم است ابتدا علت آسیب به مغز را بررسی کرد. برای این منظور، ممکن است از روش های تصویربرداری مغز مانند MRI، CT scan، PET scan یا SPECT scan استفاده شود. همچنین ارزیابی های دیگری شامل بررسی عملکرد زبانی، شنیداری، خواندن، نوشتن و حرکات صورت و دهان نیز انجام می گیرد. براساس نتایج این ارزیابی ها، متخصص میتواند نوع، شدت و علت اختلال را مشخص کند و برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد دهد.
نتیجه گیری
گفتار درمانی یک روش جامع و موثر برای بهبود عملکرد شناختی و ارتباطی افراد مبتلا به اختلالات مغزی است؛ که با توجه به نوع و شدت اختلال، نیازها و اهداف بیماران، طراحی و اجرا می شود.. بر اساس مطالعات انجام شده، قسمت های مختلف مغز، از جمله قشر پیش فرونتال، قشر زبانی، قشر شنوایی و قشر حرکتی در فرآیند گفتار درمانی دخیل هستند. این قسمت ها با هم و با سایر ساختارهای مغزی، از جمله هسته های پایین تحتانی، تالاموس و ساقه مغز، در ارتباط هستند و تاثیر متقابل دارند. با استفاده از روش های تصویربرداری مغزی، می توان فعالیت این قسمت ها را در طول گفتار درمانی مشاهده و نقش آن ها را در بهبود علائم بیماران شناسایی کرد.
پرسش های متداول
پرسش1: چه قسمتی از مغز مربوط به گفتار درمانی است؟
لوب های پیشانی و گیجگاهی که قسمت جلو و دو طرف نیمکره را شامل می شوند، در شکل دادن و درک گفتار نقش دارند.
پرسش2: اختلالات گفتار و زبان در اثر آسیب مغزی قابل درمان هستند؟
بله؛ افرادی که دچار اختلالات گفتار و زبان در اثر آسیب های مغزی شده اند، با پیگیری روش های گفتار درمانی و ممارست در انجام تمرین ها به مرور درمان خواهند شد.
پرسش3: چطور می توان گفتار درمان را شروع کرد؟
برای شروع گفتار درمان نیاز دارید تا با یک گفتار درمانگر مجرب تماس بگیرید. او جلسات فردی یا گروهی برنامه ریزی می کند و با شما درباره مشکلاتتان صحبت می کند. گفتاردرمانگر همچنین ممکن است شما را به برخی از تمرین ها، فعالیت ها یا منابع مفید ارجاع دهد. شما باید به جلسات گفتار درمانی خود پایبند بوده و با گفتار درمانگر خود صادق باشید.